یشگیری و درمان بیماری سالک مستلزم رعایت اصول بهداشتی و درمانی می باشد.هم راستا بودن مباحث علمی با حیطه عملی پیشگیری و درمان کمک زیادی به تسریع در این کار کرده واز عوارض بعدی جلوگیری میکند.مسلما"تشخیص و یا درمان در مراحل اولیه ایجاد ضایعه سالک کمک شایانی به عدم انتشار این بیماری و جلوگیری از بوجود آمدن بار روانی ،جسمی ،اجتماعی و اقتصادی ناشی از بیماری می کند. بنابراین شناخت و تشخیص این بیماری بسیار با اهمیت بوده و به بهبودی هرچه سریعترآن کمک می کند .
نحوه نمونه برداری و تشخیص قطعی سالک :
پس از بررسی بالینی و مشکوک بودن فرد مراجعه کننده( یعنی هر فردی که دارای ضایعه پوستی که بیش از 2 هفته طول کشیده باشد بویژه در نقاط باز بدن و یا اینکه فرد به یک منطقه آندمیک مسافرت کرده باشد) برای تشخیص قطعی یعنی مشاهده انگل لیشمانیا به آزمایشگاه فرستاده می شود.
لبه های ملتهب و متورم ضایعه مهم ترین قسمتی است که بیشترین تراکم آماستیگوت ها (شکل انگل سالک در بدن انسان) در آن وجود دارد و نکته مهم آنکه هرچه نمونه بیشتری از بافت برداشت شود احتمال وجود انگل در نمونه بیشتر خواهد بود. از آنجایی که ضایعات پوستی ممکن است دچار عفونت های ثانویه باکتریایی و یا قارچی شده باشند لازم است محلی از ضایعه را که قصد برداشت نمونه ازآن وجود دارد کاملا"تمیز نموده و اگر لازم باشد چندین مرتبه پنبه الکل تعویض گردد.
پس از ضد عفونی محل با اتانول 70درجه و خشک شدن آن،از لبه های ملتهب و متورم ضایعه با استفاده از واکسینواستیل یا اسکالپل و یا تیغ بیستوری شماره 15شکافی به عمق یک میلی متر در منطقه ای که با انگشتان گرفته شده ایجاد می گردد و توسط لبه تیز اسکالپل ،اکسینواستیل و یا تیغ بیستوری شماره15از عمق محل شکافته شده و به طرف سطح و مرکز ضایعه چند خراش برای برداشت مقدار مناسب بافت و خونابه داه شده اسکالپل ،اکسینو استیل یا تیغ بیستوری را بیرون آورده و از مواد روی آن حداقل 3اسمیر تهیه می شود و مشخصات فرد با قلم الماس روی لام حک میگردد. باید توجه داشت که برای ضد عفونی محل از موادی مانند مرکورکوروم استفاده نگردد زیرا باعث مرگ آماستیگوتها و تغییر شکل آنها می گردد .در ضمن باید از نمونه برداری از محل های باز و زخمی ضایعه اجتناب کرد.
بعداز تهیه اسمیر حتما"باید لام ها در دمای آزمایشگاه خشک شوند و بعداز آن درالکل متانول 70درجه به مدت 30تا60ثانیه فرو برده شوند که اصطلاحا"انگل ها روی لام فیکس می گردند و حتما"باید بدون حرارت خشک شوند. با توجه به نوع گیمسا آن را نسبت به 1به 30 تا1 به 50با آب باPHتنظیم شده 2/7رقیق کرده وبه مدت 5تا 20دقیقه بر روی لام، محلول گیمسا تهیه شده ریخته می شود ویا به همین مدت در محلول فرو برده میشود .(باید توجه داشت که بسته به رقت محلول رنگ آمیزی و نوع آن بین 5تا20دقیقه زمان برای رنگ آمیزی لازم است و هر آزمایشگاه بایستی مدت زمان مطلوب برای رنگی که استفاده می کند را قبلا"بدست آورد)و بعداز طی زمان مطلوب لام برای مدت کوتاهی در آب با PH 2/7فرو برده شده وبا سرعت خارج گردد و دردمای آزمایشگاه خشک شود.
سپس با عدسی چشمی 10 وعدسی شیئی10،40و سپس 100و روغن ایمرسیون و بدون استفاده از لامل در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می گیرد. تشخیص قطعی شامل دیدن انگل لیشمانیا بطور واضح می باشد .در هر لام باید تا زمان مشاهده جسم لیشمن حداقل 20شان مناسب که امکان دیدن انگل وجود داشته باشد (محلی که سلولهای ماکروفاژ باشند) بررسی و دیده شود ودر صورت منفی بودن نمونه، لام دوم ویا سوم مورد بررسی قرار گیرد.قابل ذکر است در صورت مشاهده گلبول قرمز فراوان و ندیدن جسم لیشمن این نمونه مناسب ارزیابی نبوده و محل نمونه گیری باید به وسیله پنبه و الکل فشار داده شود تا خون پاک شود و نمونه جدید عاری از خون از همین ناحیه یا ناحیه دیگر تهیه گردد.
نکات مهمی که باید یادآور شویم این است که تعدادانگل در موارد عود،شکست،مقاوم به درمان و لوپوئید و ضایعاتی که دارای عفونت هستند کم می باشد لذا اعلام نتیجه منفی برای موارد مشکوک حتما"باید بعداز دیدن چند لام و صرف وقت زیاد صورت می گیرد.
- تعیین نوع انگل به هیچ وجه به وسیله دیدن مستقیم آن صورت نمی پذیرد و به هیچ وجه نمی توان از روی تعداد ،اندازه و نوع زخم ،نوع لیشمانیوز پوستی شهری یا روستایی را تشخیص داد و این کار به وسیله آزمایشات تکمیلی مانند کشت و یا PCR انجام می گیرد. ) علیرضا کرمانی زاده مسئول مرکز پیشگیری و درمان سالک بم (